Visoki predstavnik Kristijan Šmit pisao je predsjedniku NSRS Nenadu Stevandiću uoči jučerašnje sjednice NSRS na kojoj je usvojena “Deklaracija o zaštiti nacionalnih i političkih prava i zajedničkoj budućnosti srpskog naroda”.
On je naveo da je nekoliko zaključaka u direktnoj suprutnosti s Dejtonskim sporazumom.
“Pišem Vam prije sjednice NSRS koja, kako mi je rečeno, treba da se održi mjesto koje počinje 2. jula. Tokom ove sjednice će na dnevnom redu biti glasanje o “Deklaraciji o zaštiti nacionalnih i političkih prava i zajedničkoj budućnosti srpskog naroda”. Ovo me navodi da Vam se obratim kao predsjedavajućem NSRS-a i da nakon što sam pročitao Deklaraciju skrenem Vašu pažnju i pažnju poslanika na pravnu situaciju i ustavnu poziciju RS kao entiteta Države Bosne i Hercegovina i njene nadležnosti.
RS je dio Bosne i Hercegovine i zaštićena je Opštim okvirnim sporazumom za mir (GFAP) i njegovim Aneksom 4, Ustavom BiH. Ustav RS definira RS kao multietnički entitet tri konstitutivna naroda, Srba, Bošnjaka i Hrvata i ostalih, uz izričitu klauzulu o zabrani diskriminacije bilo koga. RS mora da poštuje sve svoje narode. Za to postoji stalna obaveza. Iako član 4. Ustava RS predviđa posebne odnose sa Srbijom, ovo pravo je uslovljeno okvirom postavljenim u Ustavu BiH (čl. Il 2).
Kao rezultat toga, kulturni i etnički identitet Srba moraju poštovati svi, kao što i kulturni i etnički identitet Bošnjaka i Hrvata i ostalih moraju poštovati svi. Deklaracija, kako možemo pročitati, sadrži nekoliko problematičnih zaključaka koji su u direktnoj suprotnosti s odredbama Općeg okvirnog sporazuma za mir i njegovim aneksima, posebno aneksima 4 i 10.
Na početku, kao što sam već naglasio, prema Ustavnom okviru BiH, RS je multietnički entitet u kojem su tri konstitutivna naroda (i Ostali) ravnopravna, a njene vlasti ne predstavljaju samo srpski narod. Deklaracija ne priznaje ovaj ustavni princip. Ovaj princip je također sadržan u Ustavu RS u članu 1. Entiteti, osim toga, nemaju pravo na secesiju. Dozvolite mi da pojasnim da RS nije ni potpisnica GFAP-a niti ima pravo da uvodi jednostrano tumačenje GFAP-a i njegovih aneksa.
Historijska odluka
Članstvo u Evropskoj uniji je krajnji cilj države Bosne i Hercegovine, koji postaje opipljiviji nakon historijske odluke Evropskog vijeća od 21. marta ove godine. Nije slučaj da entiteti imaju pojedinačni poziv u tom pogledu, nego su entiteti dio države BiH. Svako drugo tumačenje bi izazvalo značajnu iritaciju od strane međunarodne zajednice, posebno evropskih država. Formulacija u zaključcima od 18. do 25. podrazumijeva jednostrano tumačenje Aneksa 4 i 10 Općeg okvirnog sporazuma za mir, koje nije kompatibilno s njegovim slovom niti s tumačenjem koje daju institucije zadužene za njegovu implementaciju i provođenje. To uključuje Visokog predstavnika, koji je prema Aneksu 10 DPA konačan autoritet u pogledu tumačenja Sporazuma o civilnoj implementaciji Mirovnog rješenja, te Ustavni sud koji je donio odluke o većini pitanja koja se smatraju kršenjem GFAP u Deklaraciji.
U svom saopćenju od 20. juna, Upravni odbor Vijeća za implementaciju mira pojasnio je da, iako RS nije potpisnica GFAP-a, “Stranke Sporazuma su se obavezale da će u potpunosti poštovati suverenu jednakost, teritorijalni integritet i političku nezavisnost Bosne i Hercegovine i da u potpunosti poštuju i promoviraju ispunjenje obaveza preuzetih u aneksima Općeg okvirnog sporazuma za mir, uključujući i njegov ustav”. Problematičan je i zaključak 29, koji priznaje da Sretenje, 15. februar, treba da bude i Dan državnosti Republike Srbije i Dan državnosti RS-a. Ne ulazeći u detalje, moram naglasiti da Dan entiteta nije Dan državnosti. Ustavni sud BiH je u prošlosti jasno presudio da određivanje takvog dana na način koji predstavlja historijsko naslijeđe, tradiciju i običaje samo srpskog naroda dovodi do stavljanja pripadnika srpskog naroda u privilegovan položaj u odnosu na Bošnjake i Hrvate, Ostale, i građane RS-a, i da je to protivustavno. Dan proslave RS-a mora se odnositi na sve njene građane. Osim toga, treba postojati konstruktivan način da se slavi kulturni i etnički identitet svakog naroda ili etničke ili kulturne ili vjerske grupe.
S obzirom na problematične elemente Deklaracije, njeno usvajanje u parlamentu entiteta RS predstavljalo bi zvanični akt koji bi doveo u pitanje obaveze i obaveze RS-a prema GFAP-u. Dozvolite mi da ponovim da mirovni sporazum ne samo da štiti suverenitet, teritorijalni integritet i unutrašnju administrativnu strukturu BiH, već i samo postojanje RS-a. Upravni odbor Vijeća za implementaciju mira bio je vrlo jasan u vezi s tim kada je u svom posljednjem Kominikeu od 20. juna izjavio da:
“Suverenitet postoji u Bosni i Hercegovini kao jedinstvenoj državi, čiji je teritorijalni integritet zagarantovan GFAP-om. Entiteti unutar Bosne i Hercegovine nisu države; postoje isključivo na osnovu Ustava BiH i nemaju nikakav vlastiti suverenitet. Stoga, Upravni odbor PIC-a poziva vladajuću koaliciju u RS da prekine sve akcije koje potkopavaju državu, njenu vlast i njen multietnički karakter. Upravni odbor PIC-a je ponovio da međunarodna zajednica zadržava neophodne instrumente za održavanje Općeg okvirnog sporazuma za mir”.
Proces evropskih integracija
Pozivam vlasti RS da iskoriste mogućnosti koje im pruža proces evropskih integracija za napredak, unapređenje ekonomskog razvoja, podizanje životnog standarda, te ubrzanje i proširenje reformi za dobrobit građana RS, umjesto da nastavljaju s politikom koja ima za cilj podrivanje osnova Dejtonskog mirovnog sporazuma. Želio bih, međutim, biti jasan da je moj mandat da se suprotstavim svakoj prijetnji suverenitetu i teritorijalnom integritetu države, te svakom pokušaju podrivanja ustavnog i pravnog poretka BiH i njenog institucionalnog okvira, stabilnosti i funkcionalnosti. Ja ću, u slučaju zakonodavnih akata koji proizlaze iz ove deklaracije, bez oklijevanja podnijeti izvještaj Upravnom odboru Vijeća za implementaciju mira i djelovati na odgovarajući i odlučan način u skladu sa svojim mandatom.
Na kraju, također pozivam vlasti RS da se pomire s prošlošću i promovišu pomirenje, koje je ključna komponenta održivog mira zasnovanog na Dejtonskom opštem sporazumu za mir, kao i oličenje principa i vrijednosti EU. Evropska unija je od svog osnivanja bila i ostaje projekt mira i pomirenja koji promoviše princip “jedinstva u različitosti”. To nije projekt segregacije i namjernog pogrešnog tumačenja. Ohrabrujem vas da to imate na umu kako biste izbjegli beskorisne i izazovne komplikacije“.