Čovjek nikada ne primjećuje ono što je urađeno, nego uvijek gleda ono što još treba da se uradi – a mnogo je uradila i ostavila nama u nasljeđe.
Marija Sklodovska-Kiri, rođena 7. novembra 1867. u Varšavi, poznata je fizičarka i hemičarka poljskog porijekla i prva žena koja se istakla u naučnom svijetu. U njena najveća dostignuća spadaju rad na teoriji radioaktivnosti, tehnikama razdvajanja radioaktivnih izotopa, kao i otkriće dva hemijska elementa. Upamćena po velikoj upornosti, hladnom intelektu i velikom doprinosu savremenim shvatanjima fizike, a ostala je i jedina žena koja je dvaput dobila Nobelovu nagradu.
Marija se rodila kao peto djete u porodici nastavnika. U takvom okruženju rano se zainteresovala za nauku. Poslije završetka gimnazije provela je neko vrijeme na selu, a potom kod oca u Varšavi. Poljska je tada bila pod okupacijom Carske Rusije i ženama je bilo zabranjeno da se upisuju na fakultete.
Nakon što se njena sestra udala u Parizu i pozvala je kod sebe 1891. godine, Sklodovska je upisala studije na Sorboni, na Odsjeku za fiziku i hemiju. Preko dana je studirala, a noću radila, dajući privatne časove. Zaposlila se kao laborant u industrijskoj laboratoriji u Lipmanovim postrojenjima. Bila je veoma uporna u studijama; osim predmetima studiranja, veliku pažnju posvećivala je i francuskom jeziku. Radila je i po 20 časova dnevno. Završila je studije kao student generacije i odlučila da se vrati u Poljsku. Međutim, 1894. godine upoznaje Pjera Kirija, koji je tada bio na doktorskim studijama u laboratoriji Anrija Bekerela. Kada je Pjer doktorirao sljedeće godine, Marija se udala za njega.
Pjer je preporučio Mariju Bekerelu, koji joj je potom predložio doktorske studije pod njegovim mentorstvom. Predložio joj je da vrši ispitivanje zašto neki dijelovi nekih vrsta rude uranijuma znatno više zrače nego čisti uranijum. Marija je počela da razlaže rudu uranijuma na pojedinačna hemijska jedinjenja i traži jedinjenje koje izaziva veliko zračenje. Kasnije se radu priključio i Pjer. Njih dvoje ovo zračenje nazvali su radioaktivnost i tada prvi put upotrebili tu riječ. Kirijevi su nabavli više tona uranijumove rude, opremili radionicu u maloj šupi i pod primitivnim uslovima, samo s nesalomivim entuzijazmom, nastavili da se bore s crnom rudom za najmanje količine novih elemenata. U julu 1898. izolovali su malu količinu crnog praha sa 400 puta intenzivnijom radioaktivnošću od iste količine uranijuma. Prah je sadržao jedan novi element, koji je po hemijskim osobinama ličio na telur, pa je spadao na mjesto ispod njega u periodnom sistemu elemenata (kasnije mu je dat redni broj 84). Kirijevi su ga, po Marijinoj domovini, nazvali polonijum. Ali on je mogao da objasni samo jedan dio radioaktivnosti. Rad je nastavljen i u decembru 1898. Kirijevi su otkrili radijaciju koja je bila još intenzivnija od one koju je imao polonijum. Izolovali su element po osobinama sličan barijumu – zbog njegove intenzivne radioaktivnosti nazvali su ga radijum. Marija i Pjer Kiri radili su još više od četiri godine da bi sakupili dovoljno čistog radijuma koji bi mogli vidjeti.
Godine 1903. Marija je postala prva žena u istoriji koja je dobila titulu doktora fizike, a iste godine dobila je i Nobelovu nagradu za proučavanje radioaktivnosti (zajedno s Pjerom Kirijem i Anrijem Bekerelom). Kad su dobili Nobelovu nagradu, Marija i Pjer naglo su postali slavni. Pjer je postao profesor na Sorboni i dobio dozvolu za otvaranje laboratorije “Kiri”, u kojoj je šef ispitivanja bila Marija. Pjer je preminuo 1906, kada ga je pregazila konjska zaprega. Marija je nepun mjesec potom dobila katedru svog preminulog muža. Na taj način postala je prva profesorica na Sorboni. Pet godina kasnije glasalo se o njenom primanju u Francusku akademiju nauka, ali nije primljena. Iste 1911. godine Mariji je dodijeljena druga Nobelova nagrada, ovaj put za otkriće dva nova elementa – polonijuma i radijuma. Zahvaljujući tome, uspjela je da ubijedi francusku vladu da izdvoji sredstva za privatni Institut za radijum.
Za vrijeme Prvog svjetskog rata Marija je bila šef vojne medicinske komore, koja je organizovala poljske rendgenske stanice. Ovi rendgeni koristili su cijevi s bezbojnim gasom, nusproduktom radijuma, koji je kasnije identifikovan kao radon. Marija je lično obezbijedila ove cijevi s gasom dobijenim iz radijuma koji je ona prečistila. Kroz ove stanice prošlo je preko tri miliona francuskih vojnika. Marija Kiri umrla je blizu Salanša, Francuska, 1934. godine od aplastične anemije, koja je skoro sigurno posljedica izlaganja radijaciji. Štetni efekti radijacije još nisu bili poznati, a ona je veliki dio svog posla obavljala u šupi bez zaštitnih sredstava. Nosila je probne cijevi s radioaktivnim izotopima u svom džepu i držala ih u fioci svog stola, a kraj uzglavlja je uvijek držala malo radijumovih soli da joj sjaje u mraku. Kirijeva je sahranjena pored Pjera, ali su krajem 20. vijeka njihovi ostaci preneseni u Panteon u Pariz.
Pod ličnim nadzorom Marije Kiri vršena su i prva istraživanja u svijetu o mogućnosti izlječenja raka pomoću radioaktivnosti. Ona je i jedan od osnivača nove grane hemije – radiohemije. Institut “Kiri” u Parizu, za koji se izborila, izgrađen je 1914. i u njemu su vršena ispitivanja iz oblasti hemije, fizike i medicine. Iz ovog instituta kasnijih godina izašla su još četiri nobelovca.