Američki vanjskopolitički magazin Foreign Policy objavio je tekst pod nazivom “Balkanski ratovi stvorili generaciju kršćanskih terorista”, u kojem su balkanski sukobi iz devedesetih godina prošlog vijeka okarakterisani ključnim za jačanje desnog radikalizma u Evropi.
Polazišna tačka
“Sovjetska invazija na Afganistan i kasniji građanski rat bili su snažna polazišna tačka za stvaranje islamističkog radikalizma, baš kao i drugi ratovi – od Čečenije do Iraka”, navodi se u uvodnom dijelu teksta.
Međutim, autor naglašava da je previđen jedan sukob koji je oblikovao dalji put globalnog ekstremizma i terorizma – veliki dio sadašnjeg globalnog ekstremizma desničarskih pokreta “skuhan” je u peći balkanskih sukoba devesetih godina, naročito u bosanskom ratu.
“Muslimanska strana ove priče dobro je poznata. Vojnim pokretima bosanskih muslimana pridružile su se hiljade stranih dobrovoljaca. Neki su bili i novi regruti iz zapadne Evrope, a drugi veterani džihada u Afganistanu protiv sovjetske invazije 80-ih godina”, piše Foreign Policy.
Borilačke vještine koje su razvili strani dobrovoljci u ratu, ali i kontakti s drugim borcima iz cijelog svijeta i radikalizacija oružane borbe su, kako se ističe, uspostavili temelje za stvaranje mreže ekstremističkog nasilja s kojim se svijet suočava sve do dan-danas.
Američki list, međutim, potcrtava da ovi događaji nisu bili svojstveni samo muslimanskoj strani u sukobu, jer se na hiljade dobrovoljaca iz cijele Evrope također pridružilo pravoslavnoj vojsci bosanskih Srba i katoličkoj vojsci bosanskih Hrvata. Hrvatska strana je tokom tog perioda privukla mnoge neonaciste iz cijelog kontinenta, u manjoj mjeri zahvaljujući odluci nacionalne Vlade u Zagrebu da kao nacionalne simbole prikaže simbole NDH, fašističkog ogranka režima Trećeg Rajha.
Kršćanski veterani, poput muslimanskih dobrovoljaca, vratili su se u svoje države nakon rata, radikalizirani i spremni za nove akcije. Neki od njih postali su temelj za stvaranje novih desničarskih pokreta koji su se vremenom pretvorili čak i u potentne političke snage.
U tekstu se dalje navodi da je jedan od najistaknutijih primjeraZlatna zora u Grčkoj, čiji su ključni članovi učestvovali u genocidu nad više od 8.000 Bošnjaka 1995. u Srebrenici.
Evropske vlade vrlo su sporo prepoznavale prijetnju koju su ovi radikalizirani veterani nakon povratka predstavljali po svoje društvo. Mnogi u Grčkoj, uključujući i ljude u Vladi, u to vrijeme slavili su grčke učesnike u zločinima. Isto je važilo i u mnogim zemljama istočne Evrope, a naročito u Ukrajini, Rumuniji i Rusiji, ali i u određenim krugovima zapadne Evrope.
“I naravno, nijedna evropska vlada nije postupila po poznatim programima za deradikalizaciju i reintegraciju boraca koji se vraćaju u društvo. Ta se ideja čak nije ni našla na dnevnom redu, niti je bilo pravne odgovornosti za zločine koje su ti ljudi počinili. Neki od tih boraca su bili nagrađeni sa slavom i političkom platformom za budućnost”, piše dalje u tekstu.
Naglašava se da je ovakav neuspjeh proizveo isti tip ljudi i mreže radikalnog ekstremizma na evropskoj desnici kao što se to dogodilo i s islamističkim terorizmom, te dodaje da je opsežan spisak terorista i nacionalističkih radikalnih propagandista koji izlaze iz rata u BiH ili su njime inspirisani.
Među najpoznatijim osobama sa te liste iz posljednje dvije decenije autor teksta izdvaja Jackieja Arklova, Šveđanina koji se borio za katoličke Hrvate, pa čak indirektno i Andersa Breivika, počinitelja najgoreg terorističkog napada u norveškoj historiji iz 2011. godine.
“Naprimjer, Arklov je bio liberijsko-švedski neonacista koji se pridružio HVO-u i koji je, prema svjedočenjima žrtava, brutalno mučio zatvorenike u hrvatskim koncentracionim logorima u Hercegovini. Uhapšen je i osuđen za ratne zločine, ali je godinu dana kasnije oslobođen. Vratio se u Švedsku i osnovao neonacističku grupu s još dvojicom ekstremista. Nedugo zatim oni su uhapšeni i osuđeni za ubistvo dva švedska policajca 1999.
Arklov i Breivik
Za razliku od Arklova, Breivik, koji je u to vrijeme bio tinejdžer, nije ratovao. Međutim, njegovi ideološki pogledi, koji su bili inspirisani srpskim ekstremistima, svojstveni su evropskim desničarima, kojima je glavna misao pojam vječnog rata između evropske i islamske civilizacije.
“Ideja o ratu između kršćanstva i islama ima dugu historiju na Balkanu i šire. Ali ideja da se ovaj sukob u ovom trenutku vodi demografskim takmičenjem među rasama ima poseban srpski pedigre”, navodi autor.
Potom su kao primjer naveli izjavu Radovana Karadžića, vođe bosanskih Srba za vrijeme rata:
“Muslimani nisu htjeli pretvoriti Bosnu u konfederaciju ili u tri konstitutivne države za Hrvate, Srbe i Muslimane. Željeli su cijelu BiH za sebe. Bosanski muslimani u konačnici žele dominirati, oslanjajući se na vrlo visoku stopu nataliteta. Čak su htjeli preseliti neke Turke iz Njemačke u Bosnu kako bi pomogli izgraditi svoje islamsko društvo. Budući da bi takva strategija dominacije bila na štetu bosanskih Srba, pružili smo joj otpor time što smo zaštitili vlastita sela”.
Upravo je takvo razmišljanje ukorijenilo opću tendenciju prema genocidnim stavovima, naročito među Srbima tokom balkanskih ratova, a koja se kasnije razvila u današnjem sveprisutnom poimanju evropske (ali i američke) krajnje desnice o tzv. velikoj zamjeni – ideji da se bijela evropska kultura, civilizacija i rasa u Evropi mijenja muslimanskim migrantima, što zauzvrat opravdava nasilnu odmazdu.
Prema tvrdnjama autora, Breivik je balkansku vezu učinio eksplicitnom kada je u svom manifestu pohvalio Karadžića, istakavši da će “zbog truda da Srbiju oslobodi od islama ostati upamćen kao časni križar i evropski ratni heroj”.
“Uz sve to, možda i najvažnije naslijeđe balkanskih ratova i Bosne, važnije i od povratnika sa ratišta i ultraradikalnog diskursa, bilo je razbijanje postratne iluzije u Evropi o civiliziranoj međunarodnoj zajednici koja vodi računa o svijetu”, navodi se u tekstu.
Ističe se da su balkanski ratovi, posebno onaj u BiH, bili neki od prvih sukoba koji su uživo emitirani na televiziji.
“Ono što je čitav svijet vidio su brutalni zločini i masakri, uključujući i otvoreni genocid počinjen nad bošnjačkim muslimanskim stanovništvom. Paravojne formacije s više ili manje državne podrške mogle su da postave kampove, muče, siluju, ubijaju i spaljuju vjersku i kulturnu baštinu dok je tzv. slobodni svijet samo gledao. Gledali su s užasom, ali sve što su radili bilo je gledanje – pasivno i nemoćno”, navodi autor.
Na kraju podsjeća da je prošlo još pet godina do intervencije Sjedinjenih Američkih Država i Zapada protiv Srbije, ali i više od decenije do presuda pred međunarodnim tribunalom. U međuvremenu, prenošenje genocida na televiziji bio je veliki faktor mobilizacije za ekstremiste sa svih strana.
“Rat je obilježio centralnu tačku evropske historije. Ubice i fašisti nisu bili samo pušteni, nego su se i proslavili – uživo putem TV-a. S tim presedanom u kolektivnom pamćenju jedne generacije, preporod evropskog fašizma bio je samo pitanje vremena”, dodaje se u opširnoj analizi lista Foreign Policy.