Na današnji datum 1910. godine u Tuzli je rođen velikan pera i zasigurno jedan od najvećih bosanskohercegovačkih književnika – Mehmed Meša Selimović. Znamenit i bezvremenski opus je ostao iza njega, a među najpoznatijim djelima su mu “Derviš i smrt”, “Tvrđava” i “Tišine”.
Završio srpskohrvatski jezik i jugoslavensku književnost u Beogradu
U rodnom gradu Selimović je završio osnovnu školu i gimnaziju. 1930. godine upisao se na studijsku grupu Srpskohrvatski jezik i jugoslavenska književnost Filozofskog fakulteta Univerziteta u Beogradu. Diplomirao je 1934. godine, a od 1935. do 1941. godine radio je kao profesor Građanske skole, a potom je 1936. postavljen za suplenta u Realnoj gimnaziji u Tuzli.
Prve dvije godine rata živi u Tuzli, gdje ga hapse zbog saradnje sa NOP-om, a u maju 1943. godine prelazi na oslobođenu teritoriju, postaje član KPJ i član Agitpropa za istočnu Bosnu. Potom je politički komesar Tuzlanskog odreda, a 1944. godine prelazi u Beograd i obavlja političke i kulturne funkcije.
Od 1947. godine živi u Sarajevu i radi kao profesor Više pedagoške škole, docent Filozofskog fakulteta, umjetnički direktor “Bosna Filma”, direktor drame Narodnog pozorišta, glavni urednik Izdavačkog preduzeća “Svjetlost”. Godine 1971. penzioniran je i seli u Beograd. Biran je za predsjednika Saveza književnika Jugoslavije; bio je počasni doktor Sarajevskog univerziteta (1971), redovni član ANUBiH i SANU.
Dobitnik brojnih nagrada
Dobitnik je brojnih nagrada, od kojih su najznačajnije NIN-ova nagrada (1967), Goranova nagrada (1967), Njegoševa nagrada (1967), potom Dvadesetsedmojulska nagrada SRBiH i nagrada AVNOJ-a. Preminuo je 11. jula 1982. godine u Beogradu.
Pisac središnje evropske narativne tradicije
Selimovićev status kao velikog pisca ranga evropskoga klasika temeljen je ponajviše na njegovim dvama romanima – “Derviš i smrt” i “Tvrđava”. Pisac se poziva na središnju evropsku narativnu tradiciju, posebno Dostojevskog, kao i na opću struju književnog modernizma 20. stoljeća. No, nošen temperamentalnim značajkama i osebujnom stvaralačkom vizijom, Selimović je stvorio vlastiti izraz koji se ne može jednoznačno svrstati ni u koju školsku kategoriju. Po pripovjednim tehnikama, naslijedio je i proširio roman lične ispovijedi ili realističkog djela toka svijesti. Dobro je razumio da za upečatljiv prikaz unutrašnjih borbi nisu odgovarajuće tehnike bilježenja fluktuacija svijesti.
Prvi roman “Derviš i smrt”, pisan živim stilom u kojem se miješaju samoposmatranje, mudri zaključci o životu i ljudska drama derviškog šejha Nurudina, ostvarenje je univerzalne vrijednosti koje je privuklo pažnju inostrane čitalačke publike – dijelom i zbog upravo magnetičnog spoja egzistencijalne drame i opojne rezignacije kojim zrači islamsko-orijentalno okruženje.
“Roman nije realistički prikaz derviša ili sufizma, islamskog misticizma, jer Nurudinove dileme postaju besmislene ako ih posmatramo u kontekstu čvrsto ukorijenjene religijske svijesti. No, to nije kritika vrijednosti djela koje i nije imalo namjeru dokumentarno i vjerno prikazati mistične zanose ili sufijski pogled na svijet, nego je bilo uspješno u prikazivanju opće ljudske dileme i muke postavljanja u bosansko-islamski kontekst i određivanja univerzalnog u lokalnom”, zapisano je o djelu “Derviš i smrt”.
“Tvrđava” – prozni prikaz historijskog usuda Bošnjaka
Sljedeći veliki roman “Tvrđava” prikaz je Sarajeva nakon Hočinske bitke i odlikuje se širom paletom likova i većim brojem lirskih prijelaza od “Derviša”, čvrsto usredotočenog na nezaboravni Nurudinov lik. Oba su djela bogata prigušenom emocionalnošću, sumračnim iskazima o ljudskoj sudbini, atmosferom koju je teško jednostavno opisati i koja se kreće od smirenosti u prihvatanju sudbine do bunta protiv neljudskih okolnosti, te referencama na historijski usud Bošnjaka, prenosi FENA.
Glavni Selimovićevi romani velika su djela zrelog književnog stvaraoca koji je harmonično spojio modernistički diskurs, narativne tradicije “pripovjedačke Bosne” i orijentalno-islamski senzibilitet.
Ostala piščeva pripovjedačka djela, osim u detaljima, esejistički i memoarski radovi su zanimljivo štivo, ali ne dostižu ostvarenja evropskog i svjetskog ranga kao veliki romani.
Njegov roman “Tvrđava” dio je NPP u bosanskohercegovačkim osnovnim i srednjim školama, a iako je objavljen 1970., dakle prije 53 godine, čini se da je univerzalnošću ovog proznog djela zasvagda obilježena bh. realija. U nastavku vam donosimo ulomak iz “Tvrđave”.
ULOMAK IZ ROMANA TVRĐAVA
– Zemlja ko zemlja, ljudi ko ljudi… isti svugdje – rekao je Mula Ibrahim oprezno, plašljivo gledajući u ozbiljnog Šehagu i nasmijanog Osmana Vuka.
– Niti je zemlja kao druge, niti su ljudi kao drugi! Zemlja je bijeda. Je li vam palo u oči kako se zovu naša sela? Reci im, Osmane!
– Zloselo, Blatište, Crni Vir, Paljevina, Glogovac, Gladuš, Vukojebine, Vučjak, Vukovije, Vukovsko, Trnjak, Kukavica, Smrdljak, Zmijanje, Jadovica…
– Eto! Sve čemer, sirotinja, glad, nesreća. A ljudi? Gadno mi je da govorim. A zašto je tako? Ne znam. Možda zato što smo po prirodi zli, što nas je Bog obilježio. Ili što nas nesreće neprestano prate, pa se bojimo glasnog smijeha; bojimo se da ćemo naljutiti zle sile koje stalno obilaze oko nas. Zar je onda čudo što se uvijamo, krijemo, lažemo, mislimo samo na današnji dan i samo na sebe, svoju sreću vidimo u tuđoj nesreći… Nemamo ponosa, nemamo hrabrosti. Biju nas, a mi smo i na tome zahvalni.
Mula Ibrahima je oblivao znoj, bojao se moćnog Šehage, a još više onih kojima se njegove riječi ne bi dopale, pa je pokušavao da bar sebe ogradi:
– Ne treba sve gledati crno, Šehaga.
– I ja tako kažem, Mula Ibrahime. Lažem i sebi i drugima. Ali ponekad, ne tako često, kad mi se zgadi laž, onda progovorim istinu. Crno je, Mula Ibrahime; u teškom vremenu živimo, a živimo jadno i sramotno. Utjeha je samo što će oni koji budu poslije nas živjeli preturiti preko glave još teža vremena i pominjati naše dane kao sretne.