Sjedinjene Države i Evropska unija nalaze se na novom raskršću kada je Zapadni Balkan u pitanju i rizikuju da dopuste daljnje pogoršavanje situacije u regionu kojem su više od dvije decenije pokušavali da pomognu da zaliječi rane iz krvavih sukoba devedesetih i pridruži se evroatlantskoj porodici, piše u osvrtima u svjetskim medijima ove sedmice.
Suočeni sa pogoršavanjem situacije na terenu zbog rasplamsavanja starih neriješenih problema, kao i rastućim uticajem Rusije, Kine i Turske, i Washington i Brisel moraju promijeniti pristup Zapadnom Balkanu, iznaći nova rješenja, mobilisati dodatne resurse i ostaviti po strani domaće razloge za blokiranje procesa proširenja EU, smatraju bivši diplomati, zvaničnici, novinari i analitičari.
FT: Evropa ne smije pustiti Balkan da otpluta
Uoči početka ratova u bivšoj Jugoslaviji 1991. tadašnji ministar vanjskih poslova Luksemburga Jacques Pooh pohvalio je napore EU na čuvanju mira rekavši da je “svanulo doba Evrope”, no njegova oholost nagovijestila je strašnu tamu koja se spustila na jugoistočnu Evropu, jer ograničenja meke moći EU nikada nisu bila više izložena nego tokom zločina koji su bijesnili Hravtskom i BiH dok sukob nisu okončali NATO-va vojna akcija i američka diplomatija, napisao je evropski urednik londonskog Financial Timesa Tony Barber.
“EU se sada nalazi na ivici još jedne istorijske zablude na Balkanu. Evropske vlade će odlučiti, na samitu u junu, da li da pokrenu pregovore o članstvu sa Albanijom i Sjevernom Makedonijom. Odluka mora biti jednoglasna. Najviše zbog toga da zaštite sebe od domaćih protivnika, nekoliko vlada, koje prevode Francuska i Holandija, opiru se se tome da se obavežu na ono što bi trebala biti sljedeća fazu proširenja EU.”
Francuzi žele da se EU koncentriše na to da reformiše sebe i da ojača eurozonu izbjegavajući poteze koji bi mogli pojačati podršku evropskim desničarskim nativistima i populistima koji se bore portiv establišmenta, piše Barber:
“Međutim, ako sumnjičavci prevagnu, oni rizikuju podgrijavanje upravo onih tenzija za koje EU kaže da ih želi držati pod kontrolom na Balkanu.”
Ovo se posebno odnosi na Sjevernu Makedoniju koja je pod premijerom Zoranom Zaevim riješila tri decenije dugi spor sa Grčkom oko imena, ali bi u slučaju da evropska vrata ostanu zatvorena mogla iskusiti zastoj u reformama i borbi protiv korupcije i suočiti se sa ponovnim jačanjem makedonskog i albanskog nacionalizma — pa čak i ideje o Velikoj Albaniji ako se Tirana nađe u istoj poziciji kao Skoplje — što bi dalje ugrozilo napore na rješavanju problema između Srbije i Kosova kao i između Bošnjaka, Srba i Hrvata u BiH, smatra urednik FT-ja.
“Ako bi došlo do porasta regionalne nestabilnosti zbog bojažljivosti EU, to bi osiguralo plodno tlo za strano miješanje. Balkan je arena u kojoj se takmiče vanjske sile, koja privlači Rusiju, Tursku i Kinu u ćošak Evrope koji je bio pod uticajem EU i SAD od kraja jugoslovenskih ratova.”
Ruski agenti su bili uključeni u pokušaj državnog udara u Crnoj Gori 2016. i pokušali su spriječiti dogovor Skoplja i Atine, Turka finansira politički islam u regionu a Kina jača uticaj velikim infrastrukturnim investicijama, no olakšavajuća okolnost za Balkan je da nije dio spoljnopolitičkih razmirica EU i SAD koje su spremne da sarađuju sa Evropljanima na zaštiti zapadnih interesa, kao što su pokazali podrškom grčko-makedonskim pregovorima, zaključuje Barber:
“Kritičari proširenja su u pravu kada kažu da su kvalitet demokratije i vladavina prava ispod standarda EU u balkanskim zemljama. Ali povjerenje regiona u EU, i entuzijazam njegovih naroda za teške reforme koje su potrebne da se zaradi članstvo, će izblijediti ukoliko samit narednog mjeseca ne pošalje pozitivan signal. Sve manje od toga će raširiti nered širom Balkana i naškoditi EU, koja će još jednom biti kriva što je pucala sebi u stopalo.”
WSJ: Nova migracijska kriza ako EU zalupi vrata Balkanu
Evropska unija rizikuje nove glavobolje sa migracijama i sigurnošću ako okrene leđa balkanskim državama koje joj se žele pridružiti, upozorio je novoizabrani predsjednik Sjeverne Makedonija Stevo Pendarovski u intervjuu za njujorški poslovni dnevnik Wall Street Journal, dok pojedini evropski zvaničnici kažu da Brisel može izgubiti kredibilitet u slučaju crvenog svjetla za otpočinjanje pregovora o članstvu za Sjevernu Makedoniju i Albaniju na samitu u junu.
“Ne želim da ovo zvuči kao prijetnja, ali doći će do nove migracijske krize,” izjavio je Pendarosvki u razgovoru za WSJ, dodavši da će odluka EU imati uticaja na nade ljudi i u drugim balkanskim zemljama i da zatvaranje vrata može dovesti do iseljavanja mnogo mladih ‘uključujući, naravno i kriminalce’.
Države regiona se bore sa nerazvijenim ekonomijama, korumpiranim vladama, organizovanim kriminalom i nedostatkom perspektive za mlade, a Balkan je postao arena za geopolitičke sukobe EU, SAD i Rusije, dok se Kina probija kroz infrastrukturne investicije piše WSJ, i dodaje da SAD snažno podržavaju priključenje EU ali raspoloženje u evropskim prijestolnicama se okrenulo protiv proširenja zbog straha da bi ulazak siromašnih i nestabilnih zemalja u EU mogao ojačati euroskeptične i partije anti-establišmenta.
No, zvaničnici u Briselu upozoravaju da EU mora ispuniti svoj dio pogodbe, kaže njujorški dnevnik.
“Ako sada zalupimo vrata Sjevernoj Makedoniji, vjerovatno bismo izgubili kredibilitet u regionu. Moramo dati kredit onome ko ga zaslužuje, u suprotnom svi skupa možemo predati region Rusima i Kinezima,” izjavio je za WSJ jedan visoki evropski zvaničnik koji je želio ostati anoniman.
National Interest: Vrijeme je za novi pristup Balkanu
Obratite pažnju na Zapadni Balkan, upozoravaju bivši dugogodišnji američki diplomata Frank Wisner i Cameron Munter, koji je bio i ambasador u Srbiji, i Marko Prelec , slovenački stručnjak za Balkan, u tekstu za konzervativni američki politički magazin National Interest, u kojem kažu da je nedavni Berlinski samit EU i Balkana pokazao da se lideri Francuske i Njemačka moraju fokusirati na rješavanje stvarnih problema u regionu, jer je situacija tamo prividno mirna i mogla bi eskalirati i proširiti se na Evropu na način koji može ugroziti interese Washingtona.
Najveći problem su odnos između Srbije i Kosova, sukob oko identiteta i opstanka BiH, široko rasprostranjena korupcija, slabi državni kapaciteti i vladavina kroz pokroviteljstvo i klijentilizam, a povrh svega uticaj Rusije u regionu je porastao posljedih godina i iako je njena sposobnost da igra odlučujuću ulogu ograničena, svakako može odmoći i narušiti stvari, pa se autori pitaju, ‘Što činiti?’:
“Evropa i Sjedinjene Države su pokušavali da srede Zapadni Balkan i u tome nisu uspjeli. Potreban je novi pristup, koji uvažava ozbiljnost problema i prihvata da će biti potrebno mnogo vremena i značajni resursi da se on riješi. U prošlim pokušajima se griješilo na dva načina: ignorisanjem stvarnih problema i pokušavanjem da se prebrzo uradi previše toga.”
EU i SAD su dugi niz godina ohrabrivali lidere u regionu da pažnju skrenu sa najtežih međusobnih problem ka tehničkom i apolitičnom procesu priključenja NATO-u u EU, u nadi da će konflikti s vremenom oslabiti i postati rješivi, no sada je jasno da takav pristup nije dao rezultat jer je svaki pokušaj stvaranja ‘Velikog praska’ — kao što je promjena Ustav BiH ili približavanja Beograda i Prištine — završavao neuspjehom, pišu autori, dodajući da izvjesna rješenja zahtijevaju bolne kompromise:
“Ovi problemi neće biti riješeni preko noći. Oni neće nestati kako se balkanske države približavaju pridruženju EU. Oni zahtijevaju stalnu, strpljivu pažnju tokom mnogo godina od strane mnogih, i vođstvo lokalnih aktera uz podršku Evrope i Sjedinjenih Država.”
Potraga za rješenjima mora se nastaviti tiho, ako je moguće izvan blještavila publiciteta i bez nerealnih očekivanja o brzim vjetrovima, a vanjski akteri mogu pomoći sa diplomatijom izvan oka javnosti i bez naslovnih strana, zbog čega bi razumljivo, trebalo mnogo vremena i mali pomaci bi mogli biti poništeni povremenim nazadovanjem, a dok zemlje regiona rješavaju velika pitanja oko EU i NATO-a Evropa bi im trebala pomoći da se ponovo uvežu sa širim susjedstvom kroz slobodan protok ljudi, novca, roba i ideja, zaključuju Wisner, Munter i Prelec:
“Momenat je zreo za evropsko vodstvo, u saradnji sa Sjedinjenim Državama, za ponovno fokusiranje na Zapadni Balkan i davanje regionu i njegovim problemima pažnju koju zaslužuje, a naši interesi za stabilnom i prosperitetnom Evropom i zapadnom alijansom traže. Zbog toga, nije dovoljno da se oslanjamo na postojeće mehanizme kako bismo se suočili sa ovim izazovima na Zapadnom Balkanu. Evropski lideri se trebaju više angažovati, a Sjedinjene Države moraju biti spremne da podrže te napore.”