U svijesti ljudi šumski požari su povezani s globalnim zagrijavanjem. Prema istraživanjima mnogih naučnika požari nastaju zbog rekordno visokih temperatura. Abnormalne vrućine ove godine tipične su za brojne regije.
Objasnit ćemo da li klimatske promjene uzrokuju požare ili, naprotiv, požari ubrzavaju klimatske promjene.
Prosječna temperatura u evropskom dijelu Rusije u junu 2021. godine postala je najveća za čitav period posmatranja, odnosno za više od 130 godina, prema naučnom direktoru Hidrometeorološkog centra Rusije Romanu Vilfandu. Na Uralu, srednjoj Volgi, u mnogim regijama Sibira, suša je od maja. Jakutija je najviše stradala od šumskih požara. U ovoj godini u Rusiji je izgorjelo 3,5 miliona hektara šume, u odnosu na 3,9 miliona hektara prošle godine, navodi Greenpeace.
Šumski požari u Turskoj aktivni su u južnim provincijama Mersin, Osmaniye, Adana, Antalija i Kahramanmaras. Požar je izbio i u jugozapadnoj provinsiji Mugla i centralnim provincijama Kirikkale i Kayseri. Više od 2.600 požara svake godine se zabilježi u prosjeku tokom protekle decenije, no ta brojka je lani iznosila skoro 3.400 požara, govori potpredsjednik Turskog udruženja šumara Husrev Ozkara.
Toplotni val je, pothranjen vrelim zrakom iz Afrike, izazvao šumske požare širom Mediterana.
Sve su to posljedice klimatskih promjena. Sezona požara sada traje praktično cijelu godinu. Klimatske promjene stvaraju uvjete (ali ne uzrokuju) požare. S godinama ih je sve više i mnogo su veće i katastrofalnije nego prije. Povišene temperature, toplinski valovi i suho vrijeme olakšavaju paljenje biljaka, što dovodi do još žešćih i nekontrolisnih požara.
Više požara, brže promjene
Postaje vruće ne samo zato što ima više vatre. Prema naučnim studijama, nekoliko je faktora koji čine klimatske promjene sve bržim.
Ugljen-dioksid
Tokom požara u atmosferu se emituju velike količine ugljen -dioksida – CO₂. Prilikom gorenja šume emitira se mnogo ugljičnog dioksida, a posebno treseta. Tresetišta su velike “zalihe” ugljika, a kada se zapale, sav ugljik se ispušta u atmosferu. Ugljični dioksid nastaje i nakon požara: mrtva, ali ne potpuno izgorjela stabla trunu, raspadaju se i oslobađaju CO₂. Ovisno o regiji, količina ugljičnog dioksida nastalog nakon požara može biti približno ista, pa čak i veća, nego tijekom samog sagorijevanja.
CO₂ je jedan od glavnih stakleničkih plinova. Što je više u atmosferi, Zemlja se više “zagrijava”. Ukupne godišnje emisije ugljičnog dioksida iz požara jednake su približno četvrtini emisija izgaranjem nafte, uglja i plina.
Crni ugljik
Crni ugljik ili čađa koja nastaje nakon požara jedan je od najvažnijih uzroka globalnog zagrijavanja. Vjetar nosi čađ na velike udaljenosti: tako se crni ugljik iz vatre na Bajkalskom jezeru, Turske, Italije može taložiti na ledu na Arktiku. Ledena kapa na Arktiku štiti planetu od pregrijavanja. Kad je led čist i bijeli, sunčevi zraci se odbijaju od njega i on se ne topi. Kad se čađa taloži na ledu, on postaje crn i počinje se topiti od činjenice da se sunce manje reflektira. Što manje leda ostaje na Arktiku, manje hladi planetu, klima postaje toplija, pa se zbog toga još više topi led.
Uništavanje šume
Šume apsorbiraju i skupljaju ugljik, što blagotvorno djeluje na klimu. Šume tajge u Rusiji i Kanadi imaju posebno važnu ulogu u tome. U Kanadi su katastrofalni požari bilježeni tokom cijele ove godine, dok u Rusiji godišnje se spali tri do četiri puta više šuma nego što se siječe legalnim i ilegalnim metodama. Šuma oštećena vatrom slabi, sporije se regenerira, apsorbira manje ugljičnog dioksida i oslobađa kisik, što znači da ne pomaže u usporavanju klimatskih promjena.
Iako se u svijetu područje pokriveno zdravom šumom smanjuje, u Bosni i Hercegovini se dešava obrnuti proces. Šume i šumska zemljišta u Federaciji Bosne i Hercegovine zauzimaju površinu od oko 1.511.386 ha. Ukupno područje koje šume pokrivaju u Bosni i Hercegovini zapravo se povećava, uglavnom zbog pretvaranja napuštenog poljoprivrednog zemljišta u šume.
Degradacija tla
Česti požari ubijaju korisne mikroorganizme u tlu i uništavaju hranjive tvari. Šuma se ne može obnoviti u potpunosti ako se stalno pojavljuju požari. Štaviše, u takvim slučajevima često prestaje rasti u potpunosti. To uzrokuje eroziju i degradaciju tla. Takvi procesi ne samo da ugrožavaju biološku raznolikost, već i utječu na klimu Zemlje: takva zemljišta više ne apsorbiraju ugljični dioksid, on se zadržava u atmosferi, što znači da se zagrijavanje nastavlja.
Začarani krug
Ovo je shematski i pojednostavljen opis odnosa između vatre i klime. Različiti regioni imaju različite ekosisteme, događaju se različiti požari. Šume rastu i obnavljaju se na različite načine, utjecaj klime na požare i požare na klimu također se javlja na različite načine. Ali požari ostaju, iako ne jedini, ali vrlo važan uzrok klimatskih promjena. I obrnuto.
Trenutna situacija u kombinaciji s drugim prirodnim katastrofma živi je dokaz klimatskih promjena. Postaje jasno da je za postizanje klimatskih ciljeva potreban sistematski pristup.