Iako rođen prije više od 200 godina, engleski naučnik i prirodoslovac Charles Darwin je u naslijeđe svijetu ostavio modernu teoriju o evoluciji živih bića koja je po njemu dobila naziv ‘darvinizam’, i zbog toga, svijet svakog 12. februara proslavlja Darwinov dan kada se promovira nauka, intelektualna hrabrost i radoznalost.
Docent Prirodno-matematičkog fakulteta u Sarajevu Adi Vesnić u razgovoru za Fenu objasnio je kako naučna zajednica na svjetskoj sceni danas gleda na njegovu teoriju, ko je osporava i kojim argumentima te da li su se danas pojavile neke nove teorije koje objašnjavaju postanak čovjeka.
Najveće kontroverze, istakao je Vesnić, za Darwinovog života i danas izaziva pitanje nastanka i evolucije čovjeka.
Naglasio je da su nove spoznaje utemeljene na molekularnim analizama nasljednog materijala samo dodatno podržale ranije teorije o postojanje sličnosti i zajedničkog porijekla čovjeka sa živim organizmima na planeti Zemlji. Utvrđeno je, dodao je, zajedničko porijeklo primata i hominida kao jedne od grupa u koju spada čovjek koji je u bliskom srodstvu sa čimpanzom s razlikom na nivou genoma od oko 4 posto, što ukazuje na zajedničkog pretka od prije šest do osam miliona godina – naglasio je docent Vesnić.
– Iako se mnogi pripadnici ‘čovjeka razumnog’ neće složiti s položajem u sistemu biološke klasifikacije, treba prepoznati da je izvor frustracije pojedinaca, ipak činjenica da teorija evolucije spušta čovjeka na zemlju i vezuje ga za sudbinu jedinog doma, a to je planeta Zemlja – kazao je Vesnić te dodao da je danas biljni i životinjski svijet suočen s eksploatacijom prirodnih resursa, te devastacijom i izumiranjem vrsta što je ravno ranijim masovnim izumiranjima koja su na Planeti uvijek vodila do nestanka vrsta s vrha piramide ishrane.
Vesnić ističe da je osnovni nedostatak Darwinovog shvaćanja evolucije vrsta izostanak razumijevanja izvora genetičke različitosti – varijabilnost živog svijeta na Planeti.
Naglasio je da je Darwin razvoj živog svijeta na Planeti temeljio na pet teorija: teorija o razvoju i promjeni organizama i vrsta u prostoru i vremenu, teorija zajedničkog porijekla vrsta, teorija specijacije (nastanak novih vrsta), teorija gradualizma (postepenost promjena u populaciji) te teorija prirodnog odabiranja utemeljena na razlikama u preživljavanju i reprodukciji jedinki.
Moderna evolucijska sinteza, dodao je Vesnić, objašnjava evoluciju života na planeti Zemlji kroz genetske promjene koje se događaju u populaciji, promjenama materijalnih činilaca nasljeđivanja koje vode do nastanka novih vrsta.
Evolucijska sinteza, naglasio je, uključuje analizu genetičke ravnoteže populacije i učestalosti gena i genotipova u populaciji, a koncepti koje obuhvata evolucijska sinteza uključuju: genetske varijacije, reproduktivnu izolaciju i prirodnu selekciju.
Moderna evolucijska sinteza, kazao je, spaja Darvinove teorije s mendelovskom genetikom, savremena teorija se također naziva i neodarvinistička teorija. Modernu evolucijsku sintezu razvili u periodu od 1930-ih i tokom 1940-tih biolozi: T. Dobzhansky, J.B.S. Haldane, R.A. Fisher, Sewall Wright, G. L. Stebbins i Ernst Mayr.
– Genetika kao nauka nije bila razvijena i da poznavanje principa nasljeđivanja bazirano na Mendelovim principima nasljeđivanja koja su objavljena 1865.-1866. za Darvinovog života nije bilo prepoznato kao validna teorija otežavali su potpuno razumijevanje procesa evolucije živog svijeta u periodu pisanja knjige “O porijeklu vrsta posredstvom prirodne selekcije” koja je objavljena 1859. godine – pojasnio je docent Vesnić.
Stoga je, pojasnio je, Darvin prihvatio koncept stečenih osobina i predložio teoriju pangeneze – pretpostavka da ćelije stvaraju posebna tijela “gemule” u kojima su sačuvana obilježja ćelija od kojih su nastale.
Također, Vesnić naglašava da je Darvin tokom analize promjenljivosti na pogrešan način primijenio koncept varijetet u zoologiji i botanici, što je dovelo do nejasnoća jer je u zoologiji koncept varijetet vezan za populacije geografskog područja, dok je u botanici isti pojam rezervisan za jedinke unutar populacije koje odstupaju po određenim osobinama.
Govoreći o nenaučnim konceptima evolucije vrsta, Vesnić kaže da se mogu grupirati u: Lamarkizam – vjerovanje da roditelji osobine stečene tokom života mogu prenositi na potomke, katastrofizam – vjerovanje da su katastrofe poput poplava izazivale masovna izumiranja i da su se skokovito pojavile nove vrste – čime se objašnjava diskontinuitet fosilnih nalaza, zatim ortogeneza – direkcionizam – vjerovanje da organizmi posjeduju tendenciju, unutrašnju silu da evoluiraju prema definiranom obliku vođeni natprirodnom silom, vitalizam – vjerovanje da se živi organizmi razlikuju od neživih zbog unutrašnje sile, nadahnuća, duše, strukturalizam – akcenat stavlja na fizičke faktore okruženja koji mogu usmjeriti razvoj organizma i mutacionizam – vjerovanje da vrste nastaju mutacijama, bez prelaza, velikim skokovima u evoluciji.